حسین بن احمد براقی
سید حسین بن احمد بَراقی (۱۲۶۱ - ۱۳۳۲ ق)، مورّخ و رجال شناس شیعی عراقی است. وى در تاریخ و علم انساب و رجال صاحب‌نظر بود و مجموعه‌ى بزرگى از وقایع تاریخى را که در طول زندگى شاهد آن بود، گرد آورد و آثار متعددی در این زمینه تألیف نمود. کتاب «تاریخ الکوفة» از مهمترین آثار اوست.
| نام کامل | سید حسین بن احمد بَراقی |
| زادروز | ۱۲۶۱ قمری |
| زادگاه | نجف |
| وفات | ۱۳۳۲ قمری |
| مدفن | نجف |
|
| |
| آثار |
تاریخ الکوفة، قلائد الدّرر والمرجان، بهجةالمؤمنین فی احوال الاوّلین والآخرین، الدرة البهیة و الروضة المضیة، تاریخ النجف،... |
ولادت و خاندان
سید حسین بن احمد بن اسماعیل بن زینى حسنى نجفى در سال ۱۲۶۱ هجری در بَراق یکی از ۴ محله معروف نجف اشرف در خانواده‌ای اهل علم دیده به جهان گشود. نیای بزرگ او سید اسماعیل و خانواده‌اش که به «حسنی» معروف و اهل علم و تقوا بودند، در اواخر سده ۱۲ قمری از اطراف بغداد به نجف کوچیدند و در محله براق سکنی گزیدند. نسب او به زید، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می رسد.
فعالیت‌های علمی
حسین بن احمد براقی از دوران کودکی نزد دانشمندان و ادیبان به تحصیل پرداخت و در جوانی به سلک اهل علم درآمد. به تاریخ به ویژه تاریخ عراق سخت دلبسته بود و برای آگاهی از حوادث تاریخی و نیز کسب اطلاعات با استادان و آگاهان الفت و مراوده داشت. همچنین به مطالعه کتب تاریخی اهتمام بسیار می ورزید. بسیاری از کتاب ها را استنساخ می کرد و نسخه های خطی بعضی از کتاب های نایاب که به خط او نوشته شده تا این اواخر در کتابخانه های نجف موجود بوده است.
وى با دانشمندان مى‌نشست و به مجالس علما و خبرگان سالخورده رفت و آمد مى‌کرد و از گفت‌وگوهاى آنان بهره مى‌جست و این، علاوه بر همه مطالبى بود که با سؤال کردن، بر آنها اطلاع مى‌یافت. هر حادثه‌اى که در اطرافش رخ مى‌داد، توجه او را به خود جلب مى‌کرد و با اطلاع کامل، آنها را مى‌نوشت؛ افزون بر اینها، بیشتر اخبار مختلفى را که از کشورهاى دور به او مى‌رسید، یادداشت مى‌کرد تا مطلبى را از دست ندهد. او از عمر طولانى برخوردار بود و از دوران جوانى به تألیف اشتغال داشت و از جمله‌ى مورخانى بود که به‌طور کلى به تاریخ کوفه خدمت کردند و آن را بر اساس رویدادهایى که خود شاهد بودند و از آن آگاهى یافتند و نیز بر پایه آنچه از میان کتاب‌ها و آثار به دست آوردند، نوشتند.
براقى، به جمع‌آورى و بررسى کتاب‌ها، به‌ویژه کتاب‌هاى تاریخى پرداخت، ولى مساعد نبودن حال و تنگ‌دستى، او را از رسیدن به این مهم بازداشت، لذا به بازنویسى کتاب‌هاى مورد نیاز و حتى بعضى از کتاب‌هاى چاپ‌شده روى آورد، چون نمى‌توانست آنها را خریدارى کند. به تنهایى کتابخانه‌ى کوچکى تأسیس کرد که داراى بعضى از آثار مهم و کمیاب بود. بازنویسى کتاب‌ها، براى او فایده‌ى دو جانبه داشت، زیرا تمامى کتاب‌هایى را که بازنویسى کرده بود، به دقت مطالعه مى‌کرد و بدین ترتیب، بنیه‌ى تاریخى او تقویت مى‌شد. علاوه بر این، وى در کتابخانه‌ها که در عصر او بسیار بود، بر تعدادى کتاب‌هاى ارزشمند چاپى و خطى آگاهى یافت و همه این کتاب‌ها را با جدیت مطالعه کرد؛ تا آنجایى که حقایق تاریخى بسیارى، از کتاب‌هاى فقه و حدیث و رجال که گمان وجود مطالب تاریخی در آنها نمى‌رود، به دست آورد و این، بر کوشش بسیار و اراده استوار او دلالت دارد. همچنین مسافرت در منطقه وسیعى از اطراف و اکناف عراق برایش میسر شد و بسیارى از آثار باقى‌مانده‌ى عراق قدیم را مشاهده کرد.
از آنجا که وى قصد داشت تاریخ عراق پس از فروپاشى حکومت عباسیان را مفصل بنویسد، ناچار شد به زبان فارسی روى آورد؛ بدین جهت، به بررسى کتاب‌هاى فارسی به‌منظور استفاده از مطالبى که درباره‌ى تاریخ عراق در این کتاب‌ها نوشته شده بود، پرداخت. به‌طور کلى، وى بیشتر به تاریخ اهمیت مى‌داد و به همین علت، در آن صاحب‌نظر و متخصص شد و به‌جز علم انساب و رجال، آن هم به سبب ارتباط آن دو با تاریخ، به هیچ علم دیگرى توجه نداشت. براقى، از قدرت حافظه، خوش‌فکرى، حضور ذهن، دقت، تحقیق و بررسى و به‌طور کلى تمام ویژگى‌هایى که یک مورخ خوب باید داشته باشد، برخوردار بود.
آثار و تألیفات
تألیفات براقی حدود هشتاد اثر و بیشتر در تاریخ و رجال است. او در بعضی از کتابهای خود نکات تازه ای مطرح کرده است. آقابزرگ طهرانی، به گفته خودش، همه تألیفات او را دیده است. این آثار، نتیجه‌ى تحقیقات و بررسى‌هایى است که وى در دوران زندگى خود انجام داده و به‌طور کلى مطالب تاریخى فراوانى را همانطور که بوده، در آثارش نقل کرده است. آثار او همچون بسیارى از کتاب‌هاى قدیمى، داراى بى‌نظمى و عدم فصل‌بندى است؛ با وجود این، از آنجا که فواید مهمى در آثار و کتاب‌هاى ارزشمند او وجود دارد، این کاستى‌ها از منزلت آنها نمى‌کاهند. بعضی از آثار او عبارتند از:
- تاریخ الکوفة یا عقد اللؤلؤ و المرجان فی تحدید ارض کوفان و من سکن فیها من القبائل و العربان، از مهمترین آثار او در تاریخ شهر کوفه است.
- بهجة المؤمنین فی احوال الاوّلین والآخرین، یک دوره تاریخ عمومی تا عصر مؤلف در ۴ مجلد.
- الجوهرة الزاهرة فی فضل کربلا و من حل فیها من العترة الطاهرة: در یک جلد و حاوى مطالبى تاریخى درباره کربلا است.
- السرّ المکنون فی الغائب المصون: در پاسخ به افرادى است که زمان ظهور امام مهدى(عج) را معین کرده‌اند.
- النّخبة الجلیّه فی احوال الوهّابیّة، در باب تاریخ پیدایش وهابیت و رخدادهای مربوط به آنان در عراق.
- تاریخ النجف یا الیتیمة الغرویة فی الأرض المبارکة الزکیة: در زمینه تاریخ نجف است.
- قلائد الدّرر والمرجان فیما جری فی السنین من طوارق الحدثان، در تاریخ
- براقیّة السّیرة فی تحدیرالحیرة، در تاریخ حیره و آثار قدیم عراق
- السیرة البراقیّة فی رد صاحب النفحة العنبریّة، در علم انساب
- رسالة فی السهو و النسیان و هل ثبتا للنبى(صلی الله علیه وآله)
- الدرة البهیة و الروضة المضیة، در تاریخ کربلا
- کتاب القریش و احوالهم
- اکبر المقال فی مشاهیر الرجال
- السِرّ المکنون فی الغائب المصون
- تغییر الاحکام فی مَن عَبَدَالاصنام.
وفات
براقی در حدود سال ۱۳۲۰ قمری به سبب برخی بی‌مهری‌ها، از نجف به قریه لُهَیْبات، از نواحی حیره، مهاجرت کرد و تا پایان عمر در نهایت تنگدستی در آنجا به تتبع و تحقیق پرداخت و سرانجام در سال ۱۳۳۲ قمری همان‌جا دیده از جهان فرو بست و جنازه او را در نجف اشرف در خانه خودش به خاک سپردند.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، ج۲، مدخل "براقی" از داود الهامی.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله "براقی"، شماره ۴۶۹۱.